To, co miało być politycznym przebojem dla elektoratu środka, skończyło się jak wiele politycznych eksperymentów z przeszłości: rozczarowaniem i spadkiem poparcia. Z drugiej strony, decyzja o rozstaniu się PSL z partią Szymona Hołowni, raczej nie dziwi. Czy było to nieuniknione? Eksperci nie mają wątpliwości: tak, a może nawet stało się to zbyt późno.
Małżeństwo z rozsądku, czyli taktyczna koalicja na cztery wybory
Trzecia Droga, wspólny projekt Polskiego Stronnictwa Ludowego i Polski 2050 Szymona Hołowni, została ogłoszona wiosną 2023 roku. Już w założeniach miała być przedsięwzięciem tymczasowym, obejmującym cykl czterech wyborów: parlamentarnych, samorządowych, europejskich i prezydenckich. Cel główny został zrealizowany: dostanie się do parlamentu z niezłym wynikiem 14,4 proc. i uzyskaniem 65 mandatów.
W kolejnych wyborach notowania koalicji nieco się osuwały, a kampania prezydencka Szymona Hołowni zakończyła się wręcz klęską, zaledwie 4,99 proc. głosów. Był to ostatni akord wspólnej gry.
Eksperci: rozpad był nieunikniony
Zdaniem prof. Tomasza Słomki z Uniwersytetu Warszawskiego formuła Trzeciej Drogi była od początku skazana na wyczerpanie.
To było małżeństwo z rozsądku. PSL to partia konserwatywna i stabilizująca, Polska 2050 to projekt reformatorski. Takie połączenia nie mają długiego terminu ważności
– ocenia.
Podobnie uważa dr Anna Materska-Sosnowska, według której różnice programowe były zbyt duże, aby ten projekt mógł przetrwać choćby jeden sezon polityczny. Przetrwał cztery tury różnych wyborów i to był już wyczyn.
To był sojusz taktyczny. Główny cel – wejście do parlamentu – został osiągnięty, ale różnice programowe i brak wspólnej tożsamości ideowej szybko dały o sobie znać
– ocenia.
Wybory prezydenckie jak papierek lakmusowy
Ostatecznym testem spoistości Trzeciej Drogi były wybory prezydenckie. Hołownia jako wspólny kandydat uzyskał kompromitująco niskie poparcie, a zaangażowanie lidera PSL-u było widoczne dopiero po pierwszej turze i to w kampanii Rafała Trzaskowskiego.
Wynik Hołowni był dla PSL-u sygnałem, że pora wracać na własną ścieżkę
– podkreśla prof. Słomka.
Rada Naczelna PSL nie podjęła co prawda formalnej uchwały o rozpadzie, ale liderzy partii jednoznacznie zapowiedzieli samodzielny start w kolejnych wyborach. Pewne jest jedno: gdyby nie zrobili tego w miarę cywilizowany sposób teraz, za kilka miesięcy, najpewniej po wakacjach, cały projekt i tak by się rozsypał.
Szymon Hołownia jest zbyt liberalny i odległy od bazy wyborczej PSL. O ile sojusz z nim mógł być do przełknięcia w przypadku zagrożenia wypadnięciem PSL-u z Sejmu, to nie jest zjadliwy teraz – gdy ministrowie Polski 2050 głoszą wprost poglądy liberalne, często sprzeczne z interesem polskiej wsi.
Dalsze scenariusze: PSL na zakręcie czy z nową szansą?
Zarówno prof. Słomka, jak i dr Materska-Sosnowska są zgodni: przed PSL-em otwiera się teraz wiele scenariuszy. Od niezależnej pozycji w koalicji rządzącej, przez przejście do opozycji, aż po potencjalną współpracę z PiS-em i Konfederacją.
Tego ostatniego zdecydowanie nie chce Eugeniusz Kłopotek, wieloletni poseł PSL.
Niech nas ręka boska broni przed koalicją z PiS-em. To byłby koniec honoru PSL-u
– powiedział w rozmowie z mediami.
Wpychanie PSL-u do koalicji z prawicowym PiS-em trwa od miesięcy. Gdyby jednak prześledzić historię PSL, to mimo wielu możliwości, nie znajdziemy tam momentu, gdy mając do wyboru koalicję PS z partią lewicową lub liberalną – z jednej strony, a prawicową z drugiej, ludowcy wybraliby prawicę. Podobnie dziwnym jest mówienie o tej partii z mocnym rodowodem współpracy z Polską Zjednoczoną Partią Robotniczą, jako o ugrupowaniu konserwatywnym.
PSL od zawsze, mając do wyboru koalicje z prawicą lub z kimś innym, wybierał tą drugą opcję.
Polska 2050: supernowa czy partia sezonu?
Znacznie inna sytuacja sytuacja ma miejsce w przypadku Polskę 2050. To jest byt taki sam Jak w przezłości Nowoczesna, Ruch Palikota czy Kukiz’15. Eksperci nie wykluczają, że ugrupowanie Hołowni nie przetrwa kolejnych wyborów.
To była partia jednej niszy. Jeśli nie zbuduje trwale elektoratu, może zniknąć lub wchłonięta zostać przez Koalicję Obywatelską
– ostrzega prof. Słomka.
Polska 2050 poza Warszawą nie istnieje. owszem, udało jej się uzyskać mandaty w miastach i sejmikach wojewódzkich, ale nie zbudowała struktur. Działacze tego nie potrafili, nie chciało im się, albo od początku zakładali, że jest to ugrupowanie tymczasowe i trzeba będzie znaleźć sobie miejsce w Koalicji Obywatelskiej.
Dr Materska-Sosnowska zauważa, że zarówno PSL, jak i Polskę 2050 czeka teraz „powrót do podstaw”.
PSL ma struktury i stabilność. Polska 2050 tego dopiero musi się nauczyć
– podkreśla.
A ponieważ naukowcy raczej niewiele wiedzą o tym, jak się tworzy partie, dr Materska-Sosnowska nie zdaje sobie sprawy, że dla partii Hołowni jest już za późno. Przespała moment w którym mogła pociągnąć za sobą ludzi tak z prawej, jak i z lewej strony. Tymczasem, nie udało się jej utrzymać nawet tych ze środka, którzy w ostatnich wyborach prezydenckich skręcili mocno w prawo.
Robert Bagiński