Wojna o europejskie miliardy na zbrojenia weszła w nowy etap. Parlament Europejski pozywa Ursulę von der Leyen do Trybunału Sprawiedliwości UE, zarzucając jej samowolę legislacyjną i próbę przejęcia pełni władzy wykonawczej. Spór dotyczy 150 miliardów euro, które mają zasilić fundusz SAFE, a więc kluczowy projekt zbrojeniowy Komisji Europejskiej. Ale stawką jest znacznie więcej niż pieniądze. Chodzi o równowagę instytucjonalną w Unii i przyszłość europejskiej demokracji.
Z pozoru mamy do czynienia z technicznym sporem o podstawę prawną. W rzeczywistości to polityczna bomba z opóźnionym zapłonem. Komisja Europejska, powołując się na art. 122 Traktatu o funkcjonowaniu UE, zwykle używany w sytuacjach nadzwyczajnych, uruchomiła bez konsultacji z Parlamentem Europejskim potężny mechanizm finansowania zbrojeń, nazwany SAFE (Security and Ammunition for Europe).
W marcu 2025 r. projekt ten został przyjęty przez Radę UE, z całkowitym pominięciem PE. W odpowiedzi, Komisja Prawna europarlamentu (JURI) podjęła decyzję o skierowaniu skargi do Trybunału Sprawiedliwości UE, zarzucając Komisji złamanie unijnych traktatów i wyłączenie demokratycznej kontroli.
„Zagrożenie dla równowagi instytucjonalnej”
Ton oskarżeń wobec von der Leyen jest niezwykle ostry i jak zwykle dotyczy lekceważenia Parlamentu Europejskiego, jedynego unijnego gremium, które jest wybierane w demokratycznych wyborach.
To tylko jeden z wielu przykładów na to, jak Komisja robi wszystko, aby podważyć prawa i obowiązki Parlamentu
– stwierdziła Ana Catarina Mendes, wiceprzewodnicząca Grupy Socjalistów i Demokratów ds. demokracji i praworządności.
Z kolei René Repasi, koordynator S&D w Komisji Prawnej, mówi o „jasnej strategii konsolidacji władzy” przez szefową KE. Zwrócił uwagę, że tego typu działania ze strony KE, to przemyślana strategia w której chodzi o marginalizację PE.
To nie tylko proceduralne wykroczenie. To część szerszego schematu, który zagraża równowadze instytucjonalnej UE
– ostrzegł.
Tajny bunt i polityczne tło
W głosowaniu, które odbyło się za zamkniętymi drzwiami 24 czerwca, 20 posłów Komisji Prawnej PE opowiedziało się za skierowaniem sprawy do Trybunału. Tylko trzech było przeciw. Większość europosłów uznała, że pominięcie Parlamentu przy uruchomieniu 150 mld euro, to precedens groźny dla całego systemu unijnego prawodawstwa.
Nie tylko socjaldemokraci grzmią. Do chóru krytyków dołączyła francuska prawica. Marine Le Pen zarzuciła von der Leyen „przywłaszczenie kompetencji, które nie należą do niej”, a szef Zjednoczenia Narodowego Jordan Bardella mówił wręcz o braku mandatu i podstaw prawnych do ingerencji w politykę obronną.
Czy „ReArm Europe” podważy legitymizację Komisji?
Projekt SAFE, będący częścią szerszej inicjatywy „ReArm Europe”, miał być odpowiedzią na kryzys zbrojeniowy, braki w łańcuchach dostaw i presję geopolityczną. W ocenie Komisji, sytuacja wymagała „wyjątkowych środków”.
To wyjątkowa i tymczasowa odpowiedź na pilne i egzystencjalne wyzwanie
– przekonywała von der Leyen.
Jednak wielu ekspertów uważa, że forsowanie SAFE bez udziału PE nie było konieczne. W ich ocenie, Komisja zamiast szukać kompromisu i sięgać po narzędzia wspólnotowe, poszła drogą politycznego faktu dokonanego.
Demokracja pod ostrzałem
Czy Parlament Europejski wygra z Komisją w sądzie? To pytanie pozostaje otwarte, ponieważ TSUE również nie pozostaje instytucją bezstronną. W swoim orzecznictwie trybunał wielokrotnie pokazał, że również dąży do maksymalnej centralizacji władzy w UE, a parlamentarna demokracja jest mu w wielu obszarach obca. Sprawa pokazuje, że model scentralizowanej władzy w UE, znajduje przeciwników nie tylko we frakcjach konserwatywnych, ale również w tych popierających dotychczas dominującą rolę Komisji Europejskiej.
W sporze o SAFE gra toczy się nie tylko o 150 miliardów euro. W rzeczywistości, co było przedmiotem dyskusji w Polsce, to bój o przyszłość unijnej demokracji, którą instytucje UE reglamentują oszczędnie.
W sporze o SAFE chodzi nie tylko o 150 miliardów euro, lecz o przyszłość unijnej demokracji — tej samej, którą brukselskie instytucje coraz częściej traktują jak towar reglamentowany.
Robert Bagiński